- Psychoonkologia jako dziedzina medycyny
- Twórcą psychoonkologii jest dr Jimmie Holland, kierująca Katedrą Psychiatrii i Nauk Behawioralnych Centrum Onkologicznego im. Sloan-Kettering w Nowym Jorku. Uważa ona, że psychoonkologia to interdyscyplinarna podspecjalizacja onkologii, która zajmuje się reakcjami emocjonalnymi pacjentów w różnych stadiach choroby nowotworowej, reakcjami emocjonalnymi rodzin chorego oraz zajmującego się chorym personelu medycznego. Oddziaływania w ramach opieki psychoonkologicznej pozwalają i wpływają na poprawę jakości życia chorych i ich rodzin. Opieka, wiedza i umiejętności z zakresu psychoonkologii powinny mieć zastosowanie w trakcie leczenia każdego pacjenta. Dostępne dziś rodzaje opieki wykorzystujące wiedzę psychoonkologiczną służą pomocą chorym w zależności od etapu leczenia. Główne formy pomocy to psychoedukacja, wsparcie, przeuczenie postaw, obalenie mitów związanych z chorobą nowotworową oraz wykorzystywanie metod i technik stosowanych w psychoterapii. Niektórzy pacjenci i ich rodziny poddają się też własnej psychoterapii.
- Psychoonkologia to dziedzina medycyny, która w ostatnim okresie liczy się coraz bardziej w leczeniu chorób nowotworowych. Jest to ten obszar medycyny, na który zwraca się coraz większą uwagę, co w efekcie prowadzi do jego rozwoju. Pomoc pacjentom i wsparcie dla ich rodzin w sytuacji leczenia choroby, leczenia nawrotu choroby, ale również w okresie rekonwalescencji i utrzymania zdrowia to główne zadania realizowane przez psychoonkologię.
- Problematykę psychoonkologii można podzielić na trzy obszary:
- Pierwszym z nich jest promocja zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem zachowań ułatwiających zapobieganie, a także wczesne wykrywanie i leczenie chorób nowotworowych.
- Drugi obszar to łagodzenie psychologicznych następstw diagnozy i leczenia choroby nowotworowej. W tym przypadku istotną rolę odgrywa zespół medyczny, w skład którego wchodzą: lekarze, pielęgniarki, rehabilitanci, psychologowie, pracownicy socjalni oraz osoby duchowne. Działania te dotyczą przede wszystkim odbywania rozmów z chorym, przekazywania informacji na temat diagnozy, stanu zdrowia i leczenia; to także umiejętność wspierania pacjenta i jego bliskich.
- Trzecim, bardzo ważnym obszarem jest edukacja personelu zatrudnionego na oddziałach onkologicznych: lekarzy, pielęgniarek, rehabilitantów, psychologów, pracowników socjalnych oraz duchownych w zakresie skutecznego porozumiewania się z chorym, tzn.: nawiązania dobrego kontaktu, umiejętności wysłuchania pacjenta i zachęcania go do wypowiedzenia się oraz udzielania wsparcia choremu i jego rodzinie.
- Do podstawowych zadań psychoonkologii należą zatem: profilaktyka zdrowotna, popularyzacja zachowań prozdrowotnych oraz poprawa jakości życia pacjentów z chorobą nowotworową i ich rodzin. Ważnym i istotnym elementem psychoonkologii jest włączenie tematyki problemów psychoonkologicznych do programu edukacji personelu medycznego i studentów medycyny.
- Psychoonkologia wyjaśnia, w jaki sposób nasze reakcje emocjonalne związane z osobowością mogą pozostawać w związku z chorobami nowotworowymi. Liczne badania wskazują na związek osobowości "typu C" z chorobami nowotworowymi. Kluczowymi i charakterystycznymi cechami tego typu osobowości są: tłumienie silnych emocji, poddawanie się woli innych osób, brak stanowczości, stoicyzm i poświęcanie się, skłonność do rozpaczy. Należy pamiętać, że nie tylko te czynniki wpływają na rozwój choroby.
- Również badania przeprowadzone w ramach psychoonkologii pokazują, że choroby nowotworowe mogą być uwarunkowane czynnikami psychologicznymi, środowiskowymi i genetycznymi. Najwięcej badań dotyczy stresu. Jednak w tym przypadku niekorzystny wpływ na nasze zdrowie ma przekroczenie określonego poziomu stresu (negatywna rola stresu). Stres jest potrzebny nam w rozmaitych sytuacjach, bowiem mobilizuje organizm do walki czy działania. Jednak brak jakichkolwiek działań w odpowiedzi na bodziec stresowy, czyli ten, który wyzwala stres, powoduje, że dochodzi do przekroczenia poziomu mobilizacji. Następuje wtedy działanie demobilizacyjne stresu (demobilizacja organizmu), pojawiają się lęk, strach, panika. Takie sytuacje stresowe prowadzą do zmian wegetatywno-somatycznych w naszym organizmie i ewentualnie do obniżenia odporności. Pacjenci poddani działaniu silnego i długotrwałego stresu, gdzie został przekroczony poziom mobilizacyjny, mogą być bardziej narażeni na rozwój chorób nowotworowych. Jednak samo działanie stresu i obniżenie odporności nie jest równoznaczne z zachorowaniem. Do rozwoju choroby dochodzi przy współudziale różnych czynników – środowiskowych, genetycznych i innych uzależnień zachowań antyzdrowotnych.
- Bardzo dużo uwagi poświęca się roli zachowań antyzdrowotnych (brak zachowań prozdrowotnych) jako czynników psychologicznych mających wpływ na powstawanie tej grupy chorób cywilizacyjnych. W zależności od rodzaju choroby (rodzaju nowotworu) są to różnego rodzaju zachowania. I tak na przykład palenie tytoniu może doprowadzić do rozwoju nowotworu płuc, niekontrolowane opalanie się może stać się przyczyną raka skóry. Styl życia, czyli sposób spędzania czasu, aż w ponad 50% ma udział w kształtowaniu zdrowia. Wiele uwagi poświęca się znaczeniu zachowań zdrowotnych w psychoonkologii, czyli zachowań celowych, nawykowych i różnych form aktywności, które oparte są na bazie wiedzy o zdrowiu oraz przekonaniu o istotnym i znaczącym wzajemnym związku tych zachowań ze zdrowiem. Znaczenie ma też promocja zdrowia i prozdrowotnego stylu życia. Psycholodzy, którzy wykorzystują wiedzę z zakresu psychoonkologii (szczególnie ci, którzy pracują z chorymi onkologicznie), wprowadzają wiele programów i podejmują różnego rodzaju działania mające na celu upowszechnienie promocji zdrowia. Przykładami mogą tu być: współpraca z lekarzami podczas badań objazdowych (np. badań mammograficznych), akcji weekendowych mających na celu popularyzację zdrowego stylu życia oraz rozpowszechnianie wiedzy na tak zwanych programach edukacyjnych odbywających się w miejscach publicznych.
- Obecnie w niektórych oddziałach onkologicznych zatrudnieni są psychologowie, którzy realizują zadania psychoonkologii i sprawują opiekę zarówno nad leczonymi pacjentami, jak i ich rodzinami. W wielu ośrodkach działają także grupy samopomocowe organizowane przez pacjentów. Najbardziej znanymi organizacjami są Amazonki, zrzeszające kobiety po mastektomii, Gladiatorzy – Stowarzyszenie Mężczyzn z Chorobami Prostaty oraz Polskie Towarzystwo Opieki nad Chorymi ze Stomią POL-ILKO. Prowadzone są również grupy terapeutyczne dla pacjentów z chorobami nowotworowymi, zapewniające psychoedukację, wsparcie, pomoc psychologiczną, stosujące psychoterapię oraz psychoprofilaktykę.
- Bardzo duże znaczenie ma informowanie pacjentów o możliwości pomocy psychologicznej w trakcie diagnozowania choroby nowotworowej, leczenia, hospitalizacji, rekonwalescencji i w okresie remisji. W takiej sytuacji opieka psychoonkologiczna jest niezbędna i bardzo pożądana. Oczywiście to sam pacjent podejmuje decyzję o spotkaniu się z psychologiem. Lekarz powinien jedynie poinformować chorego, że w ramach leczenia i pomocy istnieje możliwość spotkania się z psychologiem pracującym na oddziale czy w poradni. Niestety, na oddziale onkologicznym czy w poradni nie zawsze taka osoba pracuje, dlatego też nie wiadomo, ilu pacjentów nie może otrzymać stosownej pomocy psychologicznej. Niemniej jednak, mając na uwadze ciągły rozwój i popularyzację psychoonkologii, mam nadzieję, że zwiększy się możliwość uzyskania opieki psychoonkologicznej w tym trudnym dla pacjenta (jak i rodziny) okresie życia.
- Dziesięć lat temu powstało Polskie Towarzystwo Psychoonkologiczne, którego celem jest prowadzenie badań naukowych oraz szerzenie wiedzy z zakresu opieki psychoonkologicznej. Aby przybliżyć osobom uczestniczącym w leczeniu chorego wiedzę z zakresu wsparcia i opieki psychologicznej pacjenta chorego onkologicznie, w ramach PTPO powstała w 2005 roku Krajowa Szkoła Psychoonkologii, której celem jest szeroko pojęta edukacja z zakresu psychoonkologii.
- Literatura:
- Wybrane problemy psychoonkologii: jakość życia pacjentów z chorobą nowotworową. W: Psychoonkologia – lekarstwo dla ciała i duszy. Materiały wydane nakładem firmy Novartis Oncology pod patronatem Polskiej Unii Onkologii, 2003.
- de Walden-Gałuszko K., Mankowicz M.: Jakość życia w chorobie nowotworowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1994.
- Pronobis J.: Opieka psychoonkologiczna – ludzka strona raka. W: Psychoonkologia – lekarstwo dla ciała i duszy. Materiały wydane nakładem firmy Novartis Oncology pod Patronatem Polskiej Unii Onkologii, 2003.
- Sęk H.: Znaczenie zachowań zdrowotnych w psychoonkologii. W: de Walden-Gałuszko K. (red.): Psychoonkologia. Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 2000: 7-19.
- Mgr Maciej Stroński
Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa
Klinika Chorób Wewnętrznych i Hematologii